Encyklopedia kolarskich kontuzji - cz. 1 - wprowadzenie

Kolarz po upadku

Nieodłącznym elementem kolarstwa amatorskiego są kontuzje. Przynajmniej raz w życiu każdy kolarz doświadczył tego przykrego wydarzenia a plan treningowy dopracowany w każdym szczególe bierze w łeb. Gdy dopadnie nas kontuzja jest już za późno robić cokolwiek. Możemy jedynie zmniejszyć jej dolegliwość lub stosując odpowiednią regenerację w szybszym czasie się z nią pożegnać. Mam przyjemność jeździć z wieloma kolarzami i każdy z nich przynajmniej raz uskarżał się na jakąś dolegliwość. Niestety, ale z reguły była ona bagatelizowana – przecież realizacja planu treningowego jest najważniejsza. Efekt był taki, że kontuzja „atakowała” przed ważnymi zawodami i „eliminowała” takiego zawodnika, nie mówiąc już o zniszczeniu marzeń. W artykułach z serii "Encyklopedia kolarskich kontuzji" zamierzam opisać te najczęściej występujące. W części pierwszej omówię w skrócie staw kolanowy, biomechanikę ruchu oraz kolarskie urazy.

Najczęstszym kryterium podziału urazów jest ich rodzaj. Wyróżniamy urazy ostre, które powstają w wyniku jednorazowego wypadku, oraz urazy przeciążeniowe powstające w wyniku ciągłego przeciążania określonej struktury anatomicznej, co prowadzi do jej stopniowego uszkadzania.

Urazy ostre – są spowodowane najczęściej upadkiem. Należą do nich: złamania obojczyka, złamania kości okolicy łokcia i nadgarstka praz zwichnięcia stawu barkowo-obojczykowego.

Urazy przeciążeniowe – może do nich dochodzić z dwóch powodów: 1) wielokrotnie powtarzany ruch obracania korbami, czego skutkiem są urazy o charakterze dynamicznym np. konflikt rzepkowo-udowy, zespół tarcia pasma biodrowo-piszczelowego, tendinopatia ścięgna Achillesa; 2) długotrwałe utrzymywanie pozycji zgięciowej i podporu na kierownicy, wywołujące urazy o charakterze statycznym – najczęściej dotyczą kręgosłupa oraz kończyny górnej np. neuropatia nerwów okolicy nadgarstka.

Niewątpliwie najważniejszą „częścią” kolarza jest staw kolanowy, który, niestety, jest miejscem najczęściej podlegającym kontuzjom. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest jego umiejscowienie na przedłużeniu dwóch długich dźwigni – uda i podudzia. Dodatkowo musi ono znosić obciążenia zwykle przekraczające jego wytrzymałość.

Staw kolanowy – mała powtórka z anatomii

Rys. 1 Budowa stawu kolanowego

W skład stawu kolanowego wchodzą następujęce elementy: a) struktury kostne oraz powierzchnie stawowe; b) więzadła; c) mięśnie; d) łąkotki.

Ad. a)

Staw kolanowy (pomijając rzepkę) to połączenie kości udowej z kością piszczelową. Wypukłe kłykcie kości udowej poruszają się we wklęsłych elementach kości piszczelowej tworzących panewkę stawu. Ruch ten jest ułatwiony dzięki pokryciu ich chrząstką stawową oraz znajdującą się wokół mazią stawową. Obok rzeczywistego stawu kolanowego rozróżniamy tam też staw rzepkowo-udowy, niezmiernie ważny w sporcie.

Ad. b)

Ze względu na duże siły przenoszone przez staw kolanowy jego torebka stawowa wzmocniona jest wieloma więzadłami. Dodatkową stabilizację zapewniają więzadła krzyżowe i więzadła powiązane z łąkotkami, otoczone przez torebkę włóknistą. Z tego względu w stawie kolanowym wyróżnia się więzadła zewnętrzne i więzadła wewnętrzne.

Więzadła zewnętrzne stawu kolanowego

a) Więzadła poboczne (łac. Ligamenta collateralia) silnie wzmacniają staw kolanowy po obu jego stronach. Są mocno napięte, kiedy kolano jest wyprostowane. Wówczas stabilizują staw - na tym polega ich główne znaczenie. W położeniu zgiętym rozluźniają się i umożliwiają ruchy obrotowe (rotacyjne). Z powodu ich obecności w stawie kolanowym niemożliwe są ruchy odwodzenia i przywodzenia kolana.

     - Więzadło poboczne piszczelowe (łac. Ligamentum collaterale tibiale) -jego włókna przebiegają w dwóch grupach - powierzchownej i głębokiej. Biegnie ono od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej do części przyśrodkowej brzegu podpanewkowego i stąd dalej ku dołowi do kości piszczelowej. Wzmacnia ścianę tylną torebki stawowej. Główną funkcją tego więzadła jest ograniczenie nadmiernej koślawości oraz rotacji zewnętrznej piszczeli.

     - Więzadło poboczne strzałkowe (łac. Ligamentum collaterale fibulare) - główna rola tego więzadła polega na ograniczaniu szpotawości kolana. Rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości udowej i kończy się na głowie strzałki.

b) Więzadła związane z rzepką

     - Więzadło rzepki (łac. Ligamentum patellae)

     - Troczki rzepki (łac. Retinacula patellae) biegną po obu stronach więzadła rzepki.

c) Więzadła tylnej powierzchni torebki stawowej

     - Więzadło podkolanowe skośne (łac. Ligamentum popliteum obliquum) - wzmacnia ścianę tylną torebki stawowej. Jest to mocne, płaskie więzadło biegnące z okolicy kłykcia bocznego kości udowej skośnie ku dołowi. Jego włókna częściowo gubią się w torebce stawowej, a częściowo przechodzą w ścięgno mięśnia półbłoniastego. Więzadło to hamuje nadmierne prostowanie stawu i ruchy obrotowe.

     - Więzadło podkolanowe łukowate (łac. Ligamentum popliteum arcuatum) - przebiega w kształcie łuku wypukłego ku dołowi od kłykcia bocznego kości udowej do ściany tylnej torebki. Od więzadła tego dwiema zbieżnymi odnogami odchodzi pasmo które przyczepia się do głowy strzałki; nosi ono nazwę troczka więzadła łukowatego.

Więzadła wewnętrzne stawu kolanowego

a) Więzadła krzyżowe

     - Więzadło krzyżowe przednie (łac. Ligamentum cruciatum anterius) - rozpoczyna się na powierzchni przyśrodkowej kłykcia bocznego kości udowej i biegnie ku dołowi, przodowi i środkowi, przyczepiając się na polu międzykłykciowym przednim kości piszczelowej. Najważniejsza rola tego więzadła polega na ograniczaniu przedniego względem kości udowej, ograniczaniu nadmiernego zgięcia i wyprostu oraz forsownego koślawienia i szpotawienia w wyproście i w zgięciu.

     - Więzadło krzyżowe tylne (łac. Ligamentum cruciatum posterius) - biegnie od powierzchni bocznej kłykcia przyśrodkowego kości udowej do pola międzykłykciowego tylnego. Więzadło to składa się z dwóch oddzielnych części zróżnicowanych anatomicznie i funkcjonalnie. Taka budowa więzadła gwarantuje jego podstawową funkcję, jaką jest zabezpieczenie tylnego przemieszczania piszczeli oraz ograniczanie maksymalnego wyprostu i zgięcia.

b) Więzadła związane z łąkotkami

     - Więzadło poprzeczne kolana (łac. Ligamentum transversum genus) łaczy ze sobą rogi przednie łąkotek.

     - Więzadło łąkotkowo-udowe przednie (łac. Ligamentum meniscofemorale anterius)

     - Więzadło łąkotkowo-udowe tylne (łac. Ligamentum meniscofemoraleposterius)

Ad. c)

Mięśnie oprócz nadawania odpowiedniego ruchu mają także funkcję stabilizatorów czynnych. Najważniejszą rolę odgrywa tutaj mięsień czworogłowy odpowiadając za prostowanie stawu oraz jego stabilizację w płaszczyźnie strzałkowej (przednio-tylnej). Jego antagonistą jest mięsień dwugłowy uda, półbłoniasty i półscięgnisty, wykonujące oczywiście przeciwne zadania. Pozostałymi mięśniami tego stawu są: krawiecki, smukły, podkolanowy, brzuchaty łydki.

Ad. d)

Łąkotki (łac. menisci) - dwa elastyczne twory, zbudowane z tkanki chrzęstnej włóknistej leżące pomiędzy kością udową a piszczelową, będące elementami dodatkowymi stawu kolanowego. Wyróżniamy łąkotkę boczną i łąkotkę przyśrodkową, nieco różniące się wielkością. Ich zadanie polega na:

- pogłębieniu i dopasowaniu do siebie powierzchni stawowych stawu kolanowego (pomiędzy kością udową a piszczelą),

- umożliwienie ruchów obrotowych w zgiętym stawie kolanowym, poprzez przesuwanie się ich na powierzchni stawowej górnej kości piszczelowej.

Dzielą staw kolanowy na dwa piętra: górne i dolne. W piętrze górnym (łąkotkowo-udowym) wykonywane są przede wszystkim ruchy zginania i prostowania kolana, natomiast w piętrze dolnym (łąkotkowo-piszczelowym) przede wszystkim ruchy rotacyjne. Na przekroju poprzecznym mają kształt trójkąta prostokątnego, zwróconego podstawą na zewnątrz, zrośniętego z torebką stawową. Powierzchnia przylegająca do kości piszczelowej jest płaska, górna przylegająca do kłykci kości udowej jest wklęsła.

Obie łąkotki ustawione są swoimi rogami do środka powierzchni stawowej, gdzie przytwierdzone są do kości piszczelowej przy pomocy pasm łącznotkankowych. Dodatkowo,od przodu połączone są ze sobą przez więzadło poprzeczne kolana.

Wyróżniamy łąkotkę przyśrodkową i łąkotkę boczną.

Biomechanika jazdy na rowerze

Rys. 2 Anatomia pedałowania

Jadąc na rowerze kolarz wykonuje pracę cykliczną poprzez ciągłe pedałowanie. Obliczono, że na dystansie 120 km kolano może wykonać nawet 200 000 zgięć i wyprostów! Z tego powodu istotną kwestią jest technika jazdy i pedałowania.

Samo pedałowanie składa się z 2 faz: pchania pedału w dół i ciągnięcia go w górę. W pozycji ustawienia pedału w najwyższej pozycji nasza noga powinna być zgięta w stawie kolanowym pod kątem około 110 stopni; w pozycji równoległej do podłoża winien być to kąt 35 stopni. Takie ustawienie zapewni nam największą moc pedałowania oraz mniejsze przeciążenie aparatu ruchu. Więcej w artykułach z serii BikeFit.

Najczęstsze kontuzje kolarskie mające podłoże przeciążeniowe

1. Zapalenie pasma biodrowo-piszczelowego (ITBS)

Rys. 3 ITBS

Objawia się ostrym bólem w okolicy bocznej kolana, ok. 3 cm nad linią stawu i ból ten może promieniować aż do goleni. Najdotkliwiej odczuwalny w momencie zgięcia kolana pod kątem 20-30 stopni. Ból pojawia się podczas uprawiania aktywności sportowej i chwilowo ustępuje podczas całkowitego wyprostu kończyny. Kontuzja ta często zwana jest „syndromem kolana biegacza”, ale przypadłość ta dotyka także kolarzy. Często osoby, u których występuje ITBS są błędnie diagnozowane przez ortopedów, którzy orzekają chonodromolację rzepki. Dlatego bardzo ważne jest by sportowcy chodzili do lekarzy sportowych, gdyż specjaliści „ogólni” nie znają tego problemu.

Na temat ITBS’u pisałem już jakiś czas temu. Wpis znajdziesz tu: http://www.cyklomaniak.com.pl/2012/01/itbs-wtf.html. 

Obecnie w sieci znajduje się wiele opracowań odnośnie ITBS. Bardzo dobre artykuły w języku polskim znajdziecie w tych miejscach:

- ITBS - syndrom pasma biodrowo-piszczelowego a ból kolana podczas pedałowania,

- Zespół bólowy pasma biodrowo-piszczelowego,

- Zespół pasma biodrowo-piszczelowego – Bieganie.pl.

2. Zapalenie ścięgna Achillesa (Tendinopatia)

Rys. 4 Ścięgno Achillesa

Najczęściej powstaje na skutek jego zbytniej eksploatacji, tworząc mikrourazy, których nagromadzenie doprowadza do sytuacji kiedy ścięgno nie może samoistnie się zregenerować. Taki stan powoduje mechaniczne uszkodzenie ścięgna. Wpływ na rozwój tendinopatii mają takie czynniki jak: przebiegany dystans, anatomiczne ustawienia kończyny dolnej oraz mechaniczne korelacje związane z rodzajem obuwia oraz przyczepów aparatu ruchu. Mechanizm powstawania nie został jeszcze poznany. Nadto dowiedziono, że zapalenie ścięgna Achillesa może wystąpić u ludzi mało aktywnych ruchowo.

U osób, których dotknęła tendinopatia ból występuje najczęściej w połowie przebiegu ścięgna. Występuje najczęściej rano i powiązany jest ze sztywnością Achillesa. Odpoczynek może zmniejszać dolegliwości bólowe, jednak po obciążeniu ścięgna ból powraca. Może się zdarzyć, że ból występuje ciągle.

3. Chondromalacja rzepki

Rys. 5 Chodromalacja rzepki

Jest to choroba chrząstki stawowej, którą można zdiagnozować jedynie w trakcie badań obrazowych. Zdjęcia wykażą rozległość i stopień uszkodzeń. Prowadzi do destrukcji tkanki chrzęstnej, a zmiany dotykające chrząstkę rzepki i przeciwległych kłykci uda charakteryzują się rozwłóknieniem, powstaniem szczelin i erozją doprowadzającą w konsekwencji do zmian zwyrodnieniowych stawu rzepkowo–udowego.

Objawy: okresowe bóle przedniej części kolana, nieznaczna sztywność, okresowy wysięk i obrzęk stawu kolanowego, wychudzenie mięśni uda, tkliwość uciskowa przyśrodkowego brzegu powierzchni stawowej rzepki. Podczas ruchów zginania i prostowania kolana oraz związanego z tym przesuwania się rzepki w dole międzykłykciowym wyczuwa się a niekiedy i słyszy trzeszczenie wywołane tarciem nierównej powierzchni stawowej rzepki. Bierne ruchy przesuwania rzepki i ucisk na nią są bolesne. Silniejsze przypieranie rzepki do kłykci udowych, występujące podczas przysiadu, chodzenia po schodach, podnoszenia się z pozycji siedzącej powoduje żywą bolesność. Szczególnie charakterystyczny jest ostry, piekący ból wywołany przez silne czynne napięcie mięśnia czworogłowego uda, poprzedzone ustabilizowaniem i przyparciem rzepki do kłykci kości udowej palcami reki badającego; obecność tego objawu sprawdza się najlepiej, układając chorego na plecach, przy swobodnie wyprostowanym kolanie. Z uwagi na występowanie okresowej żywej bolesności kolana , chondromalacja rzepki bywa często mylnie rozpoznawana jako uszkodzenie łąkotki.

Niekiedy fragmenty chrząstki stawowej oddzielają się od jamy stawu jako ciała wolne i w związku z tym mogą pojawiać się objawy blokowania, przeskakiwania i znacznego podrażnienia stawu kolanowego. Zmiana chorobowa może trwać wiele tygodni i miesięcy.

4. Bóle przeciążeniowe kręgosłupa

Rys. 6 Lokalizacja bólów kręgosłupa

Zespół przeciążeniowo-bólowy kręgosłupa jest jedną z głównych przyczyn przewlekłych bólów kręgosłupa. W większości przypadków zespół ten charakteryzuje się długotrwałymi bólami kręgosłupa o zmiennym nasileniu dolegliwości oraz charakterze nawrotowym. Najczęściej dotyczy on odcinka szyjnego oraz lędźwiowego kręgosłupa.

Biorąc pod uwagę uwarunkowania anatomiczne zespół przeciążeniowo-bólowy kręgosłupa jest ściśle związany z patologią stawów międzykręgowych.

W większości przypadków atak bólu związanego z zespołem stawów międzykręgowych ma charakter ostry, nieprzewidywalny w występowaniu. Ból wykazuje charakter zmienny. Zwyczajowo napady bólowe obserwowane są kilka razy w miesiącu.

U większości występuje charakterystyczna bolesność w rzucie zwyrodniałych stawów międzykręgowych oraz dochodzi do nadmiernego skurczu okolicznych mięśni przykręgosłupowych.

Ból ma tendencje do nasilania się gdy kolarz przyjmuje pozycję leżącą na plecach, zaś dolegliwości ustępują w pozycji leżącej na brzuchu.

Cechą znamienną bólu obserwowanego w przypadku zespołu stawów międzykręgowych jest charakterystyczne promieniowanie do pośladków oraz tylnej powierzchni ud. Praktycznie nie spotyka się rzutowania bólu na przednią powierzchnię nóg.

W przypadku zespołu stawów międzykręgowych zlokalizowanego w odcinku szyjnym kręgosłupa ból występuje głównie w zakresie szyi i barków. Nie ma tendencji do promieniowania do kończyn górnych oraz palców dłoni.

5. Bóle szyi

Rys. 7 Umiejscowienie bólu szyi

Ból szyi często wiąże się z napięciem górnej części mięśni czworobocznych, które zaczynają się już u podstawy czaszki i przebiegają wzdłuż szyi aż do parków. Mięśnie te często zmęczone są podczas jazdy na rowerze ze względu na konieczność utrzymywania ciężaru głowy w górze przez dłuższy czas. Inne przyczyny bólu szyi to m.in. niedopasowanie roweru i napinanie mięśni barków podczas jazdy na rowerze.

6. Niestabilność kolana

Rys. 7 Niestabilność kolana

Uszkodzenia więzadeł stawu kolanowego (skręcenie, rozluźnienie, naderwanie, zerwanie) występują coraz częściej i powinny być traktowane bardzo poważnie, gdy stabilność kolana ulega zachwianiu.

Ważnym objawem uszkodzenia więzadła krzyżowego jest słyszalny trzask. Innym symptomem może być narastający z dnia na dzień krwiak oraz uczucie niestabilności kolana, tzw. „uciekanie” kolana. Leczenie może być zachowawcze tj. po nakłuciu kolana i usunięciu krwiaka stosuje się unieruchomienie oraz rzadziej, leczenie operacyjne.

Częstym skutkiem uszkodzenia więzadła jest niestabilność kolana. To stan, w którym kolano w wyniku urazu ma nadmierną ruchomość w stosunku do stanu fizjologicznego. Nadmierna ruchomość może się pojawiać w jednej lub kilku płaszczyznach ciała. Ich ilość zależy od ilości struktur więzadłowych uszkodzonych w czasie urazu. Wyróżniamy niestabilności proste, powstałe na skutek uszkodzenia jednego więzadła (tzw. uszkodzenie izolowane) oraz niestabilności złożone, powstałe w wyniku uszkodzenia przynajmniej dwóch więzadeł kolana.

Niestabilne kolano ma różne rodzaje objawów. Mogą to być bóle u wysięki, może być to być uczucie niepewności i niestabilności kolana. Często występuje tylko jeden objaw, czyli tzw. częste skręcenie kolana. Kolano wtedy ucieka (przy uprawianiu sportu lub postawieniu stopy na nierówności terenu) powodując gwałtowny, często bardzo bolesny przeskok.

Jak już wspomniałem, opisane tutaj kontuzje są najczęstszymi występującymi u kolarzy i mają charakter przeciążeniowy. Podobne problemy mogą mieć osoby uprawiające inne aktywności sportowe.

W następnym artykule opiszę sposoby zapobiegania wyżej wymienionym kontuzjom, a gdy już nam się jakaś trafi – jak ją leczyć.

-----

Żródła:

1. Aspuld Ch., St Pierre P. Knee Pain and Bicycling. The Physican and Sportsmedicine Kwiecień 2004;32(4)

2. http://www.rehabilitacjalukasza.pl/Artykul.aspx?id=35&title=Jazda%20na%20rowerze%20-%20nowe%20perspektywy

3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Staw_kolanowy

4. http://www.fitnow.pl/pl/3/626/2042/Jak-zapobiec-5-najczestszym-kontuzjom-rowerowym

5. http://www.bodyinfo.pl/kolarstwo-jak-uniknac-kontuzji.a1194

6. http://www.pro-cycling.org/index.php?kategoria=teksty&pokaz=1&artykul=378

7. http://lionfitness.pl/artykuly,24,najczestsze-urazy-rowerzystow,274.chtm

8. http://czynnikiwzrostu.pl/artykuly/536/Zwyrodnienie-sciegna-Achillesa

9. http://andrzejrudawski.natemat.pl/15653,tendinopatia-sciegna-achillesa-wsrod-biegaczy-brzmi-groznie-ale-to-da-sie-wyleczyc

10. http://www.fizjoklinika.com/zespolprzeciozeniowobolowy.html

11. http://www.szperzynski.pl/Przypadki-schorzen/Staw-kolanowy/Uszkodzenie-wiezade-kolana